قرآن‌های منسوب به دستخط ائمه اطهار علیهم‌السلام موجود در موزه آستان قدس رضوی

جواد فرهمندنژاد، کارشناس و رئیس اداره پژوهش و معرفی آثار
محمدرضا ساقی، مسئول موزه قرآن و نفایس
فروردین 1395

کتابت قرآن در ابتدای پیدایش اسلام (قرن 7 م) به سفارش و توصیه پیامبر رحمت، حضرت محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وآله به خط کوفی آغاز شد.بعد از کتابت آیات و سور شریفه قرآن بر روی رقعه‌هایی از استخوان شانه حیوانات اهلی و سنگ‌های سپید نازک (فهم السنن حارث محاسبی (- 243ق) اکثر مورخان از چهل نفر به عنوان کاتبان وحی نام برده‌اند که نام مبارک امیرمؤمنان حضرت علی علیه‌السلام، و عثمان بن‌عفان، سالم مولی ابی‌حذیفه (- 12ق)، حذیفه بن‌یمان (- 36ق)، مغیره بن‌شعبه (- 50ق)، ابو ایوب انصاری (- 52ق)، حنظله بن‌الربیع معروف به حنظله کاتب، زید بن‌ثابت و معاذ بن‌جبل آمده است.
به موازات شروع کتابت قرآن، نقطه و اعراب‌گذاری آیات شریفه نیز به‌دستور حضرت علی علیه‌السلام توسط ابوالاسود دوئلی، یحیی بن‌یَعمُر شاگرد ابوالاسود و بعداً شاگرد یحیی، نصر بن‌عاصم شروع گردید و حتی نسخه اعجام‌گذاری شدة یحیی را ابن‌سیرین (- 110ق) در تملک داشته است .

در موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی چهارده قرآن نفیس با دستخط‌های منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام در معرض نمایش است که از میان آنها، پنج نسخه با رقم حضرت امام علی علیه‌السلام، حضرت امام حسن علیه‌السلام، حضرت امام حسین علیه‌السلام، حضرت امام سجاد علیه‌السلام و حضرت امام رضا علیه‌السلام زیبنده موزه قرآن و نفایس است.
 

 

قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام علی علیه‌السلام (23 قبل از هجرت-40ق)

آغاز: بسمله، الر کتاب أحکمت آیاته (سوره هود: 1)، انجام: و لایشرک بعباده ربه أحداً (کهف: 110)، خط: کوفی ممتاز 15سطری، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 69 برگ، ابعاد: 32 × 23 س.م.، جلد: تیماج ضربی قهوهای دورو، شماره ثبت: 930217.
 

قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام(3-50ق)

آغاز: بما غفرلی ربّی و جعلنی من المکْرمین (یس: 27)، انجام: و إنهم لفی شک منه مریب (فصلت: 45)، خط: کوفی 7سطری، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 122برگ، ابعاد: 5/16 × 7/11 س.م.، جلد: ساغری مشکی دورو، شماره ثبت: 930272.
 

قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام حسین علیه‌السلام(4-61ق)

آغاز: قال ألم أقل (کهف: 72)، انجام: و من اهتدی (طه: 135)، خط: کوفی 7سطری، جنس اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 83 برگ، ابعاد: 5/16× 8/10 س.م.، جلد: چرمی دو رو؛ بیرون ساغری مشکی، درون تیماج ارغوانی، شماره ثبت: 93025.
 

قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام سجاد علیه‌السلام(38-95ق)

آغاز: (بقره: 180)، انجام: سوره ناس، خط: کوفی 16سطری، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نخودی، تعداد اوراق: 361 برگ، ابعاد: 32 × 8/20 س.م.، جلد: ساغری مشکی، شماره ثبت: 930273.
 

قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام رضا علیه‌السلام(148 – 203ق)

آغاز: بزینه و أن یستعففن خیرٌ (نور: 60)، انجام: هو معکم أین ما کنتم و ا[لله] (حدید: 4)، خط: کوفی 16سطری، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 27 برگ، ابعاد: 25 × 7/17 س.م.، جلد: تیماج قهوهای روشن، شماره ثبت: 930267.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

کامل، خط: کوفی ممتاز 15سطری، تاریخ کتابت: قرن 3 ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی حنایی، تعداد اوراق: 310 برگ، ابعاد: 30 × 22 س.م.، جلد: تیماج ضربی ماشی سرطبلدار با ترنج و دو سرترنج زرین و جدول و چهار ابروی زرین با نقوش گل و برگ، شماره اموالی: 93029.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

آغاز: (نبأ: 1)، انجام: و بال أمرهم (تغابن: 5)، خط: کوفی ممتاز 7سطری، تاریخ کتابت: قرن 3ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی حنایی، تعداد اوراق: 39 برگ، ابعاد: 30 × 2/20 س.م.، جلد: تیماج عنابی، شماره ثبت: 930234.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

آغاز: سوره حمد، انجام: کل ذی ظفر و (انعام: 145)، خط: کوفی 14سطری، تاریخ کتابت: حدود قرن 3ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی حنایی، تعداد اوراق: 124 برگ، ابعاد: 7/33 × 7/23 س.م.، جلد: تیماج ضربی مشکی سرطبلدار، شماره ثبت: 930245.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

آغاز: سوره حمد، انجام: یبیّن الله لکم الأیات لعلکم تتفکرون (سوره بقره: 266)، خط: کوفی 7سطری، تاریخ کتابت: قرن 3ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 100 برگ، ابعاد: 5/15 × 5/12 س.م.، جلد: مقوای ابری سرطبلدار، شماره ثبت: 930251.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

شامل جزء 1 تا 28، آغاز: عبادی فإنی قریب (بقره: 186)، انجام: بعِصَم الکَوافِر واسئلوا ما أ[نفَقتُم]، خط: کوفی 14سطری، تاریخ کتابت: قرن 3ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی حنایی، تعداد اوراق: 341 برگ، ابعاد: 3/11 × 6/6 س.م.، جلد: تیماج ضربی مشکی، شماره ثبت: 930253.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

آغاز: بروجاً و جعل فیها سراجاً و قمراً منیراً (فرقان:63)، انجام: و ما یعقلها إلا العالمون (عنکبوت، 43)، خط: کوفی ممتاز 7سطری، تاریخ کتابت: صدر اسلام، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 133 برگ، ابعاد: 17 × 11 س.م.، جلد: تیماج زرشکی، شماره ثبت:930260.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

کامل،‌ خط: کوفی 25سطری، تاریخ کتابت: حدود قرن 3ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 200برگ، ابعاد: 19×5/12 س.م.، جلد: تیماج ضربی قهوهای سرطبلدار، شماره ثبت: 930264.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

شامل جزء 15، آغاز: بسمله، سبحان الذی أسری بعبده لیلاً (اسراء: 1)، انجام: لقد جئت شیئا نکراً (کهف: 74)، خط: کوفی 7سطری، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نخودی، تعداد اوراق: 50 برگ؛ ابعاد: 31 × 22 س.م.، جلد: تیماج قهوهای با حاشیه آیتالکرسی به خط ثلث. شماره ثبت: 930268.
 

قرآن با دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام

آغاز: تهجرون أفلم یَدّبَروا القَولَ (مؤمنون: 67)، انجام: ترحَمون قالوا اطّیَّر[نا] (نمل: 46)، خط: کوفی 9سطری، تاریخ کتابت: قرن 3ق، جنس، نوع و رنگ اوراق: پوست آهوی نباتی، تعداد اوراق: 57 برگ، ابعاد: 19 × 12 س.م.، جلد: تیماج زیتونی روشن (ماشی) سرطبلدار، شماره ثبت: 930269.